بازگشت تهران به هویت فرهنگی
/به قلم ولی الله شجاع پوریان عضو سابق شورای شهر تهران/
۱۴مهرماه در تقویم رسمی کشور به عنوان روز تهران نامگذاری شده است، از این‌رو از چند منظر به این نامگذاری پرداخته می‌شود:
۱- اولین بار شورای اسلامی شهر تهران دوره چهارم روز ۱۴ مهر را به عنوان روز تهران طرح کرد و پس از تصویب در شورا به تصویب شورای فرهنگ عمومی کشور نیز رسید. دلیل این نامگذاری برگزاری اولین جلسه مجلس شورای ملی به عنوان بزرگ‌ترین دستاورد نهضت مشروطه در روز ۱۴ مهرماه سال ۱۲۸۵ در کاخ گلستان تهران بود که برآیند آن، انتخاب تهران به عنوان پایتخت رسمی ایران بود. پیش از آن گرچه از زمان آغامحمدخان قاجار تهران عنوان دارالخلافه و مرکز حکومت را یدک می‌کشید، اما به صورت رسمی از این تاریخ به بعد پایتخت ایران شد.
۲- پیش از انتخاب تهران به عنوان پایتخت، تهران به عنوان یکی از آبادی‌های خوش آب‌وهوای منطقه ری به شمار می‌رفت. تاریخ تهران برخلاف چند دهه اخیر که بیشتر به سیاست، اقتصاد و البته معضلات ترافیکی و آلودگی هوا گره خورده، محتوایی غنی از لحاظ تاریخی و فرهنگی دارد و بر اساس مستندات باستان‌شناسی حداقل قدمتی ۷ هزار ساله دارد. تهران در زمان مغولان، صفویان و در نهایت قاجار مورد توجه قرار گرفت تا اینکه امروز به عنوان یکی از بزرگ‌ترین کلانشهرهای دنیا شناخته می‌شود.
۳- انتخاب روز تهران، انتخابی مبارک برای حفظ هویت تاریخی و فرهنگی شهر تهران است. برای بسیاری از ایرانیان و حتی تهرانی‌ها هنوز هم صدها آثار تاریخی و میراث فرهنگی تهران ناشناخته و غریب است، موزه‌های بزرگ و ارزشمند، بناهای تاریخی فراوان، خانه‌های تاریخی مشاهیر، بقاع متبرکه، مساجد، کلیساها و…، بازارها، کاخ‌های زیبا و شگفت‌انگیز و البته تاریخ شفاهی انباشته از بزرگان و مشاهیر و عرفا و هنرمندان نامی این سرزمین، تهران را به شهری غنی از لحاظ پیشینه و تاریخ تبدیل کرده است که البته در دوره‌ای گرد فراموشی تاریخ تهران را فرا گرفته و امید می‌رود با رویکردهای فرهنگی اخیر، تاریخ تهران احیا و هویت آن بازگردانده شود. البته در همین‌جا از برنامه‌های تهرانگردی مسجد جامعی که از دوره گذشته به شکل جدی شروع و دنبال می‌شود، باید قدردانی کرد که بی‌تردید منبعی غنی برای شناخت تهران به ارمغان خواهد آورد.
۴- یکی از چالش‌های شهر تهران در چند دهه گذشته، مغفول ماندن هویت و فرهنگ این شهر بود. تهران به عنوان مرکز سیاسی و اقتصادی کشور بدون توجه به ابعاد فرهنگی به خوابگاهی برای زیست شهروندان تبدیل شد و تصمیمات شهری بدون توجه به ملاحظات فرهنگی و تاریخی کالبد این شهر را فربه‌تر و تهی از فرهنگ و تاریخ و هویت کرد. در شهری که از ۱۵۰سال پیش مردمانش در فضاهای عمومی شهر خالق رویدادهای مهمی چون انقلاب مشروطه و سپس انقلاب اسلامی ایران شدند، فضاهای عمومی هر روز محدودتر و ساختمان‌ها و آسمان‌خراش‌ها بلندتر شدند، تا جایی که امروز شهروندان آن کمتر علقه و تعلق خاطری به این شهر دارند. هویت تهرانی بودن به معنای سنتی و اصیل و نه مظاهر مدرن آن رنگ باخته است. جا دارد احیای هویت محلات تهران بیش از پیش در دستور کار مدیریت شهری قرار گیرد.
۵- بخش زیادی از آسیب‌های اجتماعی شهر تهران ریشه در غفلت‌های فرهنگی و اجتماعی چند دهه گذشته دارد. اگر روزگاری محله در تهران شهروندان را به هم گره می‌زد و هویت، امنیت، دل‌گرمی، همدلی، تعاون و مشارکت به بار می‌آورد، امروز شهروندان تهرانی حتی در محدوده آپارتمان خویش نیز به موجوداتی از هم بیگانه تبدیل شده‌اند و کارکردهای فرهنگی و اجتماعی محلات و مباحث هویتی کم‌اثرتر از همیشه شده است، این ضعف نه محصول مدیریت چند سال اخیر و نه حتی یکی دو دهه است، بلکه حاصل رویکرد غیرفرهنگی و کالبدی به شهر تهران است. انتظار می‌رود انتخاب روز تهران تلنگری باشد برای جبران غفلت‌های گذشته و هویت‌بخشی به شهری که این روزها دور از فرهنگ و هویت در حال رشد و توسعه است.
