متهم ردیف اول آلودگی هوای کلانشهرها کیست؟
/به قلم علی پیرحسینلو مشاور به قلم مشاور اجتماعی معاونت ترافیک شهرداری تهران
پایان قصه البته اینقدر تلخ نبود. جدیت در پیگیری طرح‌های ترافیکی و کنترل آلودگی در تهران باعث شد نسبت خودروهایی که به خاطر آلایندگی در تست معاینه فنی عادی رد می‌شوند، از ۲۹ درصد در سال ۹۷ به ۲۳ درصد در سال ۹۸ برسد. هرچند این دستاورد را یله رها کردن موتورها و کامیون‌ها جبران کرد …
از ابتدای امسال، تخفیف طرح ترافیک برای معاینه فنی برتر از ۲۰ به ۲۵ درصد افزایش یافت (و سال بعد هم احتمالا ۳۰ درصد می‌شود). از اول سال تا آبان‌ماه، بالای ۳۰۰ هزار خودرو توانسته‌اند معاینه برتر بگیرند و تا آخر سال به حدود ۴۵۰ هزار می‌رسد. اما این یکی دو سه کار، کافی نبود و نیست.
سال ۹۵ سازمان محیط زیست دولت یازدهم در لایحه قانون هوای پاک، سن الزام معاینه فنی را از ۵ به ۲ سال کاهش داد، اما لابی خودروسازان موفق‌تر بود: اولا مجلس دهم تصویب نکرد و به ۴ سال راضی شد. ثانیا در عمل همان ۵ باقی ماند، چون پلیس اطلاعات سن خودرو را ناقص و کلی اعلام می‌کند!
در همین قانون هوای پاک، استانداردهایی برای خودروها مطرح شده که همچنان وزارت صنعت اجرا نمی‌شود. وزارت کشور در اکثر موارد به بهانه تحریم و تولید داخل و … با وزارت صنعت همراهی می‌کند و سازمان محیط زیست هم غالبا منفعل است یا زورش نمی‌رسد. شهرداری‌ها توانی ندارند و پلیس هم ….
قصه‌ای که خواندید، یکی از چندین داستان حوصله‌سربری است که باید بخوانیم تا بدانیم چه شده که هوای شهرهای ما همچون روزگار ما تیره و تار است. مشکل ما کمبود قانون یا ندانستن راه‌حل نیست؛ منافع و روابطی است که در نهایت داناترین و جسورترین مدیران را هم به فساد یا بی‌انگیزگی می‌کشاند.
اگر می‌خواهید متهم ردیف اول آلودگی هوای کلانشهرها را بشناسید، اگر هنوز باور ندارید که خودروسازان بیش از خودروسواران در این وضع مقصرند، اگر می‌خواهید بدانید دولت دهم و مجلس هشتم چه اجحافی در حق ایرانیان کردند، و اگر می‌پرسید شمای مدعی خودتان چه کردید، این رشته توئیت را بخوانید.
دو سال قبل که مدیریت جدید شهری در تهران کار را دست گرفت، با صدها چالش ازجمله یک واقعیت ناگفته اما تکان‌دهنده روبه‌رو شد: اکثر خودروهایی که در شهر می‌بینیم، ترددشان به لحاظ محیط‌زیستی «غیرقانونی» است! آن هم نه با معیارهای آلایندگی اروپا؛ بلکه با همین معیارهای مصوب داخلی. حالا چرا؟
طبق استانداردی که در سال ۹۳ تصویب و بعد از معطلی زیاد در سال ۹۴ ابلاغ شده بود، حدود مجاز آلایندگی خودروها تغییر کرده و تست آلایندگی در دور موتور بالا هم الزامی شده بود. دو سال گذشته بود و با آنکه دستگاه‌های مورد نیاز هم خریداری شده بود، کسی جرات نمی‌کرد اجرا کند. خواهید دید چرا.
سال ۹۶ تهران شرایط بسیار بدی را به لحاظ آلودگی هوا تجربه کرد؛ حتی بدتر از امسال، با آنکه سکون هوای امسال بیشتر بود. میزان تولید ذرات و گازهای آلاینده در شهر به وضوح بیشتر از ۹۵ شده و زنگ خطر به صدا درآمده بود. آن روند می‌توانست منجر به فاجعه شود، و تهران نیاز به جراحی داشت.
طبق آخرین گزارش سیاهه انتشار (۱۳۹۲) خودروهای شخصی اگرچه سهم کمی از تولید ذرات معلق اولیه داشتند، اما نیمی از کل گازهای آلاینده را تولید می‌کردند که بخش عمده آن در اتمسفر به ذرات ثانویه تبدیل می‌شود. درباره خودروهای شخصی، دو مشکل وجود داشت: حجم ترافیک و خروجی اگزوز خودروها.
چهار برنامه اقدام برای هدف گرفتن این دو مشکل، تدارک دیده شد: ۱. تغییر طرح ترافیک و تبدیل محدوده زوج و فرد به حلقه دوم برای کنترل هوشمند ترددها در محدوده مرکزی شهر، و ۲. اجرای مرحله دوم طرح #کاهش (کنترل آلودگی هوای شهر) و فراگیر کردن نظارت دوربین‌ها، و نیز اجرای معاینه فنی برتر.
معاینه فنی برتر در واقع چیزی نبود جز اجرای یکی از قوانینی که کسی جرات نکرده بود اجرا کند. قانون‌هایی که اگر درست اجرا شده بودند، امروز تا این اندازه مشکل آلودگی هوا نداشتیم. اما بی‌عرضگی و ترس، منافع و رانت‌ها، همدستی‌ها و کج‌دستی‌ها، سوءمدیریت‌ها و محافظه‌کاری‌ها مگر می‌گذارد؟
شهریور ۹۶ مدیریت جدید شهری روی کار آمد، و آبان ۹۶ صدور گواهی معاینه فنی برتر در تهران آغاز شد. بدون یک ریال هزینه اضافه، بدون اجبار و جریمه، و صرفا به صورت تشویقی: سه ماه بعد که طرح ترافیک جدید به تصویب رسید، ۲۰ درصد تخفیف به خودروهای دارای معاینه برتر تعلق گرفت. نتیجه؟
در طول سال ۹۷ حدود ۳۶۵ هزار خودرو (که به‌طبع اکثرا پرتردد هم بودند) بدون هیچ اجباری و فقط به انگیزه دریافت تخفیف، معاینه فنی برتر گرفتند. آنها نیاز نبود کار خاصی بکنند: وارد مرکز معاینه فنی که می‌شدند، اگر حداقل استانداردها را پاس می‌کردند، بالای برگه معاینه فنی آنها نوشته می‌شد: برتر!
و حالا اتفاق جالبی افتاد که مشخص کرد نفوذ خودروسازان داخلی تا کجاست: در سال ۸۹ پلیس و دولت دهم و مجلس هشتم دست به دست هم دادند و با تغییر قانون، سن الزام معاینه فنی را از ۲ سال به ۵ سال افزایش دادند؛ به این بهانه که به تولید داخلی کمک شود و مردم بیخود اذیت نشوند!
ما که معاینه فنی برتر را اجرا کردیم و اعلام کردیم تخفیف طرح ترافیک فقط با معاینه برتر، پلیس راهور و وزارت کشور پیشنهاد دادند همه خودروهای نو تخفیف ۲۰ درصد بگیرند. اما شهرداری زیر بار نرفت و گفت هرکسی تخفیف می‌خواهد، باید به مراکز معاینه فنی شهر تهران برود. نتایج شوکه‌کننده بود:
از بین خودروهایی که ۴ سال و پایین‌تر عمر داشتند (و قانون می‌گفت از معاینه فنی معاف‌اند) فقط ۳۸ درصد توانستند معاینه فنی برتر بگیرند! دقت کنید که استاندارد معاینه فنی برتر، من‌درآوردی یا چیز خاصی نیست. الزام قانونی است که اجرا نمی‌شود. در واقع این امتیاز نیست؛ کمتر از این تخلف است.
یعنی کمتر از چهل درصد خودروهای نو تولیدی خودروسازان ما، می‌توانند حداقل استانداردهای خود ما را پاس کنند. جالب است که بدانید حدود بیست درصد از اینها هم بعد از رفع اشکال توانستند معاینه برتر بگیرند، و بالای چهل درصد هرگز نتوانستند! تازه وضع متوسط خودروهای تهران کجا و کل کشور کجا.
این واقعیت‌ها به مدیران دولتی حوزه صنعت گزارش شد تا فکری کنند، اما در عوض دیدیم که مسیر نوسازی ناوگان اتوبوس و تاکسی پر از موانع جدید شد! کما اینکه تاوان باج‌ندادن‌ها و حذف رانت‌ها در خصوص طرح ترافیک، شد کارشکنی‌های مستقیم و غیر مستقیم برای به شکست کشاندن طرح و افزایش ترافیک شهر!
