روح شهر و اخلاق شهروندی

شهردار تهران اخیرا طی اظهاراتی به غفلت صورت‌گرفته از موضوع اخلاق شهروندی و ضرورت تقویت روح و روان شهر اشاره و تأکید کرده که تهران به‌شدت از ضعف اخلاق شهروندی رنج می‌برد. به‌گفته آقای نجفی برای توسعه اخلاق شهروندی باید بیش از هر چیز به محبت، ایثار، فداکاری و عاطفه شهروندان توجه کرده و آن را تقویت کنیم.

چنان‌که آقای شهردار هم به درستی مورد تأکید قرار دادند شهر هم دارای روح است و هم جسم؛ نگاه تک‌بُعدی و سخت‌افزاری به شهر طی سال‌های گذشته، اخلاق شهروندی را دچار آسیب‌های جدی کرده است. در این رابطه، از معصومین علیهم‌السلام حدیث داریم با این مضمون که تأکید دارند؛ وقت خود را به ۳ قسمت تقسیم کنید و یک قسمت آن را به تفریحات سالم اختصاص دهید و قوام آن دو بخش دیگر هم در گروِ وجود تفریحات سالم در زندگی انسان‌ها خواهد بود. بر این اساس مدیران شهری باید به این مهم توجه داشته باشند که فضاهای مناسبی را برای روح و روان شهروندان و تفریحات سالم آنها درنظر بگیرند.

برخی معضلات شهری مانند ترافیک و آلودگی موجب شده که اخلاق شهروندی به‌شدت دچار آسیب بشود؛ برای مثال آستانه تحمل شهروندی که در شرایط ترافیک گرفتار شده و با ضیق زمان در رسیدگی به امور شخصی خود مواجه است، کاهش پیدا می‌کند و مباحثی نظیر از خودگذشتگی، ایثار و اخلاق زیر پا گذاشته می‌شود و بالطبع حقوق دیگران هم نادیده گرفته و پایمال می‌شود. مدیران شهری باید توجه داشته باشند که شرایطی را در شهر ایجاد کنند که شهروندان تا حد امکان در چنین شرایطی قرار نگیرند. بر همین اساس، باید تأکید کرد که جسم و روح شهر دو مقوله مجزا نیستند؛ روح شهر زمانی در وضعیت سالم قرار خواهد داشت که جسم آن کارکرد خود را به درستی انجام دهد.مطابق آماری که اخیرا منتشر شد، تهران جزو خشن‌ترین شهرهای دنیا معرفی شده است. این موضوع موید این است که در تهران شرایط درخور و مناسب به لحاظ اخلاق شهروندی و فرهنگ عمومی نداریم.

بخشی از این مسئله به آموزش شهروندان باز می‌گردد؛ قوانین و مقررات راهنمایی که ما در کشور داریم در تمام دنیا یکسان است، اما دلیل اینکه همین قوانین در جامعه ما رعایت نمی‌شوند به نهادینه نشدن این مقررات در میان مردم مربوط است. توجه به آموزش به‌منظور نهادینه کردن قوانین و اخلاق شهروندی بسیار حیاتی است.

این در واقع یک کار عمیق فرهنگی خواهد بود که در کوتاه‌مدت به ثمر نخواهد نشست و نیازمند یک پروسه زمانی نسبتا طولانی است. تصور اینکه وظیفه ارتقای اخلاق شهروندی صرفا بر عهده شهرداری است، اشتباه است. در این میان همه دستگاه‌های دولتی و حکومتی که در امور فرهنگی، اجتماعی و آموزشی فعالیت دارند باید در هماهنگی با یکدیگر به این امر اهتمام بورزند؛ دولت از طریق گنجاندن واحدهای درسی و آموزش آنها در مدارس می‌تواند نقش مؤثری در جهت تقویت اخلاق شهروندی ایفا کند.

نقش خود شهروندان و سمن‌ها حتی مهم‌تر از دستگاه‌های دولتی است که می‌توانند به‌صورت خودجوش خلأ‌های فرهنگی را پر کرده و به نیازهای جامعه پاسخ بگویند. شهرداری تهران هم نخستین گام‌ها را در این زمینه برداشته است؛ تعیین و انتصاب یک مسئول به ریاست کارگروه موسوم به اخلاق شهروندی و ماموریت تدوین منشور اخلاق شهروندی ازجمله اقداماتی هستند که نشان می‌دهد مجموعه جدید مدیریت شهری تهران توجه ویژه‌ای به مسئله اخلاق شهروندی و به‌طور کلی روح و روان شهر دارد.