گنجی که در تهران وجود دارد
به گزارش پایگاه خبری شورا آنلاین نزدیک ۴۰ سال از ساخته شدن یکی از مهم‌ترین موزه‌های هنری دنیا در مرکز تهران می‌گذرد. این موزه به‌دلیل داشتن گنجینه‌ای ارزشمند از آثار هنرمندان مطرح و تأثیرگذار معاصر، یکی از قابل توجه‌ترین موزه‌های هنری در دنیاست. گنجینه‌ای که ارزش مادی آن را نمی‌توان تخمین زد و یک سرمایه‌ی عظیم برای ملت ما محسوب می‌شود.
با این حال، به‌نمایش در نیامدن بخش‌هایی از این گنجینه در طول سال‌های گذشته و نبودن مرجعی کامل و دربرگیرنده اطلاعات تمام آثار، ابهام‌ها و شبهه‌هایی را در جامعه‌ی هنری ایجاد کرده است. در این راستا، شایعاتی درباره‌ی وضعیت نامناسب نگهداری از آثار و خارج شدن آن‌ها از گنجینه به‌وجود آمده که همچنان نیز بر قوت خود باقی است.
واگذاری دردسرساز
موزه هنرهای معاصر در دوماه نخست امسال، یکی از پرحاشیه‌ترین دوران خود را تجربه کرد؛ پس از تعطیلات نوروز بود که اخباری مبنی بر واگذاری این موزه به بخش خصوصی و بنیاد رودکی منتشر و سبب اعتراض بسیاری از اعضای انجمن‌های هنری و هنرمندان شد. معترضان نسبت به این تصمیم ۲۱ فروردین‌ماه مقابل موزه تجمع کردند و سرانجام، همان روز، مسؤولان موزه هنرهای معاصر اعلام کردند که واگذاری موزه از دستور کار خارج شده است.
یکی از مواردی که در این تجمع از سوی معترضان مطرح شد، ابهام‌هایی بود که در زمینه‌ی گنجینه‌ی موزه طی سال‌های گذشته مطرح شده است.
مجید ملانوروزی – مدیرکل دفتر هنرهای تجسمی وزارت ارشاد و سرپرست موزه هنرهای معاصر – در پاسخ به این اعتراض‌ها، اظهار کرد: بخشی از آثار به‌دلیل مغایر بودن با مقررات کشور، اجازه دیده شدن ندارند؛ اما از تمام آثار گنجینه عکس‌برداری شده و قرار است در پنج جلد برای نمایشگاه ملی به چاپ برسد. همه انجمن‌ها و رسانه‌هایی که درباره وضعیت آثار گنجینه دچار نگرانی و شبهه شده‌اند، می‌توانند نمایندگان‌شان را به موزه معرفی کنند تا این نگرانی‌ها از طرف موزه برای آن‌ها رفع شود.
با وجود مطرح شدن این سخنان، هنوز فراخوان یا دعوتی از سوی موزه هنرهای معاصر برای نشان دادن گنجینه به نمایندگان «رسانه‌ها» و «انجمن‌های هنری» داده نشده است. پیش از این نیز خبرگزاری دانشجویان ایران طی مکاتبه‌ای رسمی که سال گذشته با مسوولان موزه انجام داد، درخواست بازدید نمایندگان این رسانه را از گنجینه موزه مطرح کرد که با وجود بارها پیگیری، هنوز مسؤولان هیچ پاسخی به این درخواست نداده‌اند.
وزیر ارشاد وارد می‌شود
باقی ماندن شبهه‌ها و ابهام‌ها درباره‌ی آثار گنجینه‌ی موزه و وضعیت آن‌ها سرانجام پای وزیر ارشاد را هم به ماجرا کشاند. علی جنتی ۱۹ اردیبهشت‌ماه در نشست خود با اعضای شورای عالی خانه هنرمندان در پاسخ به اظهار نگرانی یکی از اعضای شورا در این زمینه، با تأکید بر این‌که «همه باید همه‌چیز را درباره‌ی گنجینه‌ی موزه هنرهای معاصر بدانند» گفت: آمار و اطلاعات این تابلوها باید با عکس و مشخصات کامل به‌صورت یک آلبوم بزرگ تدوین شود تا در اختیار عموم مردم قرار گیرد. این کاری است که امسال باید همت کنیم تا انجام شود. امسال که رئیس موزه لوور به ایران آمده بود، آلبومی از تابلوهای اسلامی موجود در گنجینه لوور را در اختیار موزه قرار داد و ما براساس آن می‌توانیم بفهمیم که در موزه لوور چه آثاری و با چه مشخصاتی وجود دارد.»
سرقت پرماجرا
اتفاق دیگری که سال گذشته رخ داد و توجه به آن باعث می‌شود حساسیت و دستور وزیر ارشاد مبنی بر لزوم مستند کردن تمام آثار موجود و در اختیار موزه هنرهای معاصر بیش از پیش قابل درک شود، خروج ۲۷ اثر از آثار هنرمندان شاخص از دفتر هنرهای تجسمی و همچنین فروش تعدادی از آن‌هاست. هرچند در اوایل شهریورماه ۱۳۹۴ که این اتفاق رسانه‌ای شد دلیل آن، خیانت در امانت «امین‌اموال» این دفتر اعلام شد، اما یکی از تبعات آن، ایجاد شبهه‌هایی در رابطه با شرایط نگهداری و حفظ آثار هنری شاخص توسط متولیان امر بود.
این ۲۷ اثر شامل دو اثر از بهمن محصص، دو اثر از رضا مافی، سه اثر از فریده لاشایی، دو اثر از حسین زنده‌رودی، ۱۰ اثر از اردشیر محصص، دو اثر از پروانه اعتمادی، یک اثر از مهدی ویشکایی و علیرضا اسپهبد و چهار اثر از میرعبدالرضا دریابیگی بودند.
مدیرکل دفتر هنرهای تجسمی وزارت ارشاد همان زمان (شهریورماه ۱۳۹۴) اعلام کرد: همه‌ی آثاری که توسط امین‌اموال به فروش رفته بودند، بازگردانده شده‌اند و فرد خاطی به‌عنوان متخلف معرفی و از مجموعه اخراج شده است. شخص خاطی به دادگاه و سیستم تخلفات اداری معرفی شد، چند روز زندان بود و بعد وثیقه گذاشت.
نکته دیگری که ملانوروزی به آن اشاره کرد و بار دیگر نشان داد که چرا ضروری است آمار و اطلاعات مربوط به آثار به قول وزیر ارشاد، در یک «آلبوم بزرگ» تدوین شود، روایت او از سرگذشت حدود ۵۰۰ اثری است که سال‌های قبل از گنجینه موزه هنرهای معاصر خارج شدند.
ملانوروزی در این‌باره توضیح داد: سال قبل من به انبار رفتم و دیدم تابلوهای زیادی آنجاست. چشمم به یکی از آثار «مافی» افتاد و گفتم این‌ها آثار ارزشمندی است. متوجه شدم این آثار در میان بیش از ۵۰۰ اثر که ارزش‌های هنری بالایی نداشتند، در زمان آقای سمیع‌آذر (یکی از مدیران سابق) از موزه هنرهای معاصر خارج شده‌اند و به‌عنوان اموال وزارت ارشاد و نه آثار هنری، در معاونت هنری نگهداری می‌شوند. من نامه‌ای به آقای مرادخانی (معاون هنری وزارت ارشاد) نوشتم و گفتم بین این آثار حدود ۴۰ تا ۵۰ تابلوی ارزشمند وجود دارد. اولین‌بار خودم گفتم از این آثار عکس بگیرند.
او در همین زمینه افزود: این تابلوها زمانی جزو «گنجینه موزه هنرهای معاصر» بودند و تعجب می‌کنم از کارشناسانی که این‌ها را فاقد ارزش هنری تشخیص داده‌اند. کارهای محصص، مافی و زنده‌رودی از بهترین آثار گنجینه بودند که در آن زمان، خارج شدند. این آثار پس از خروج از موزه، در اتاقی زیر ساختمان معاونت هنری در یک انبار نگهداری می‌شدند و پس از برگردانده شدن دوباره جزو اموال موزه‌ای محسوب می‌شوند.
او درباره‌ی لزوم بالا بردن امنیت در فضاهای هنری توسط وزارت ارشاد نیز تأکید کرد: فضای تجسمی، فضای آسیب‌پذیری است. آثار هنری گران شده‌اند، بنیاد و سازمان خاصی نیست که بر کارها نظارت خاصی کند. وزارت ارشاد باید در راستای شناسنامه‌دار کردن آثار گام بردارد.
گنج پنهان
از زمان ساخته شدن موزه هنرهای معاصر تا امروز، مهم‌ترین گنجینه‌ی هنر مدرن پس از جنگ جهانی دوم تا دهه‌ی ۱۹۸۰ در خارج از اروپا و آمریکا در این موزه گردآوری شده است. گنجینه‌ی موزه هنرهای معاصر یکی از کامل‌ترین مجموعه‌های هنر اکسپرسیونیسم انتزاعی در جهان است که همه‌ی جنبش‌های هنری قرن ۱۹ و ۲۰ میلادی را یک‌جا پوشش می‌دهد.
در این گنجینه، آثار ارزشمندی از جنبش‌های مختلف هنری از جمله هیجان‌نمایی انتزاعی، پاپ‌آرت، مینی‌مالیسم، مفهومی و فوتورئالیسم وجود دارد. افتتاح این موزه و جمع شدن آثار مهمی از هنرمندان تأثیرگذار هنر مدرن در این مرکز، نام ایران را که پیش از آن در زمینه‌ی هنر مدرن در دنیا کم‌رنگ بود بر سر زبان‌ها انداخت.
ارزش برخی از آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر به‌قدری بالاست که هریک از این تابلوها به‌تنهایی می‌توانند یک پشتوانه و اعتبار محکم برای یک موزه یا مجموعه‌ی هنری باشند. آثاری از گوگَن، رُنوار، پیکاسو، ماگریت، ارنست، پولاک، وارهول، لُویت و جاکومتی در این موزه وجود دارند که از نظر ارزش هنری بی‌نظیر هستند.
«نقاشی دیواری روی زمینه قرمز هندی» اثر جکسون پولاک، «نقاش و مدلش» اثر پابلو پیکاسو، «ترینیداد فرناندز» اثر کیس فان دنگن و «طبیعت بیجان و باسمه ژاپنی» اثر پل گوگن از معروف‌ترین آثار موزه هنرهای معاصر هستند.
تا قبل از سال ۱۳۸۴ تعدادی از آثار گنجینه طی پنج سال به‌نمایش گذاشته شدند. سال ۱۳۸۴ بود که نمایشگاهی از آثار گنجینه‌ی موزه برپا شد و بسیاری از علاقه‌مندان آثار هنری معاصر توانستند از این مجموعه‌ی ارزشمند دیدن کنند. این نخستین‌بار بود که شماری از کارهای اندی وارهول، ونسان ون گوگ، تولوز لوترک و سالوادور دالی پس از انقلاب به‌نمایش گذاشته می‌شد.
نمایش ندادن آثار گنجینه موزه، تغییر مدیران در دوره‌های مختلف با روی کار آمدن دولت‌ها و خارج شدن موزه از حالت موزه‌ای و تبدیل شدن به یک گالری، از جمله مواردی است که در سال‌های گذشته مورد انتقاد هنرمندان و کارشناسان هنری قرار گرفته است. آن‌ها معتقدند این روند باعث می‌شود تعداد بازدیدکنندگان موزه به مرور کاهش یابد و موزه نتواند از ظرفیت عظیمی که در اختیار دارد به‌نحو مطلوب استفاده کند.
تابلوی «نقاشی دیواری روی زمینه قرمز هندی» اثر جکسون پولاک با قیمت ۲۵۰ میلیون دلار یکی از ارزشمندترین آثار گنجینه‌ی موزه است که علاقه‌مندان به هنر مدرن و آثار پولاک موفق شدند در نمایشگاه «ذهنیت ملموس» که شهریورماه ۱۳۹۴ برگزار شد، یک‌بار دیگر این نقاشی گران‌قیمت را روی دیوار گالری موزه هنرهای معاصر ببینند. در این نمایشگاه ۲۶ اثر هنری از هنرمندان چهار جریان تأثیرگذار هنری جهان یعنی اکسپرسیونیسم انتزاعی، تاشیسم، انتزاع پسانقاشانه و انتزاع تغزلی برای نمایش از گنجینه موزه هنرهای معاصر خارج شدند.
با توجه به این‌که سال‌ها امکان نمایش عمومی بخش عمده‌ای از آثار گنجینه موزه، البته با رعایت موازین و شئونات اسلامی، به‌مدت طولانی فراهم نشده بود، علاقه‌مندان به جریان‌های هنری مدرن دنیا از فرصت‌هایی مانند برپایی نمایشگاه «ذهنیت ملموس» استقبال کردند. به همین دلیل، افتتاحیه و روزهای برپایی این نمایشگاه جزو شلوغ‌ترین روزهای موزه هنرهای معاصر بود.
رویکرد موزه هنرهای معاصر در سال‌های گذشته، میزبانی از نمایشگاه برخی هنرمندان بوده است. نمایشگاه‌هایی با مدت زمان محدود که مجموعه‌ای از آثار یک هنرمند معاصر در آن‌ها به‌نمایش گذاشته می‌شود. این مکان یکی از ارزشمندترین گنجینه‌های هنری را در اختیار دارد. به علاوه، در میان آثار این گنجینه، تابلوهایی هستند که میلیون‌ها دلار ارزش دارند و جزو آثار مهم هنری دنیا به‌شمار می‌روند.
رسالت چنین موزه‌هایی که آثار ارزشمندی در آن‌ها نگهداری می‌شود، نمایش دائمی آن‌ها برای علاقه‌مندان و گردشگران است. یکی از مقاصد گردشگران در سفر به کشورهای مختلف، دیدن موزه‌ها و آثار هنری جریان‌ساز و مهم هنری دنیاست. بر همین اساس شاید بتوان گفت که موزه هنرهای معاصر تهران با وجود گنجینه‌ی پرباری که دارد، تا کنون نتوانسته آن‌گونه که باید و شاید به رسالت خود در این زمینه بپردازد و آثارش را برای نمایش دائمی در معرض دید علاقه‌مندان قرار دهد. به همین دلیل است که خارج کردن هرچند وقت یک‌بار این آثار از گنجینه و نمایش آن‌ها در مقاطع زمانی مختلف، یک اتفاق هنری محسوب می‌شود و چند روزی، حال‌وهوای موزه را تغییر می‌دهد.