رونمایی از اثر مرمت شده معماری اسلامی در حرم مطهر علوی

به گزارش پایگاه خبری شورا آنلاین  گنبد حرم مطهر امام علی(ع)، علاوه بر ویژگی‌های خاص معنوی، از نظر دانش معماری نیز یک اثر کم نظیر محسوب می‌شود که به دست توانمند دانشمند دوره صفوی، شیخ بهاءالدین محمد بن حسین عاملی، معروف به شیخ بهایی طراحی و ساخته شده است.

کار ساخت این اثر ارزشمند هنر و معماری ایرانی و اسلامی با دستور شاه عباس صفوی آغاز و در سال ١٠٣٨ به پایان رسید.گنبد مذکور با نمای کاشی کاری فیروزه‌ای، در دوران خود یکی از زیباترین آثار معماری بشمار می‌آمده است. 

اقدامات پایانی ساخت گنبد را شاه صفی انجام داد که با به قدرت رسیدن نادر شاه، وی تصمیم به پوشش گنبد با روکش طلا گرفت.

در آن زمان، پس از طلاکاری گنبد حرم مطهر امام رضا(ع) در مشهد از سوی شاه عباس، این اقدام نادرشاه دومین عملیات مطلاسازی گنبد در تاریخ تشییع محسوب می‌شد.گنبد حرم مطهر امام علی(ع)، محیطی برابر ۵۱.۵ متر و ارتفاعی برابر ۵. ۴ متر دارد.

سند تاریخی این اقدام ایرانیان، روی گلدانی گنبد حرم مطهر توسط استادکار ایرانی حک شده و محفوظ مانده است.

۳قرن پس از مطلاسازی گنبد در دوره نادرشاه، روکش طلای خشت‌های مسی که دیواره گنبد را پوشانده بود، براساس عوامل مختلف، دچار تخریب و فرسایش شده بود.از این رو تولیت حرم مطهر علوی، پروژه ترمیم خشت‌های گنبد را به ستاد بازسازی عتبات عالیات سپرد.این برای دومین بار در تاریخ است که شیعیان ایرانی افتخار این را می‌یابند تا گنبد حرم مطهر امام اول شیعیان را به مدد هنر و دانش خود، زیباسازی کنند.

به این منظور کارگاه آبکاری طلا در جوار حرم مطهر علوی ایجاد و شروع به فعالیت کرد.به گفته مسئولان عراقی، پروژه ترمیم خشت‌های  گنبد مطهر یکی از بزرگترین و مهمترین پروژه های آستان علوی طی یکسال گذشته بوده ودر آن ۱۰۵ کیلوگرم طلای ۲۴ عیار به کار رفته و در هر خشت ۱۵ الی ۲۰ گرم طلا استفاده شده است.  

تعداد رج‌ها (دورهای قطر گنبد) ۷۶ حلقه و تعداد خشت‌ها نزدیک به ۱۰هزار عدد است.

مراحل اجرای پروژه

در مرحله نخست خشت از دیواری گنبد جدا وگچ و رسوبات قدیمی از پشت آن زدوده ‌شود ولبه‌های آسیب دیده خشت ترمیم شد.

در مرحله دوم خشت با مواد شوینده ویژه ای شستشو داده شد.

در مرحله سوم به شیوه الکتریکی وتوسط کارشناسان با تجربه، ۱۷میکرون پوشش آب طلا روی ورقه‌های مسی آبکاری شد که با این شیوه طلا از مقاومت بیشتری در برابر گرما وسرما برخوردار می‌شود.

مرحله چهارم و پایانی نیز مرحله نصب خشت بود که با دقت و با استفاده از ابزار مهندسی مانند پرگار گنبد انجام شد.

نگاهی به ساخت وساز بارگاه علوی در تاریخ

پس از شهادت این امام همام که با شمشیر جهالت صورت گرفت، قبر مطهر ایشان تا سال ۱۳۵ هجری قمری مخفی بود.

در دوران امامت حضرت صادق علیه السلام، به خواست ابو مسلم خراسانی و با کمک مالی آن حضرت به صفوان جمال، در حکومت منصور مرقد امام اول شیعیان جهان مشخص شد.سال ها بعد (۱۶۵ه.ق) در دوران هارون الرشید عباسی اولین بقعه بر فراز مرقد مطهر از سنگ سفید ساخته شد. 
ساختمانی از آجر سفید و گنبدی از گِل سرخ با چهار درب در جوار آن نیز بنا گردید.اما بعد متوکل عباسی به واسطۀ دشمنی سختی که با خاندان عصمت و طهارت داشت مرقد مطهر امام علی (ع) را مثل قبر مطهر امام حسین علیه السلام ویران کرد. 

در سال ۲۸۷ هجری قمری محمد ابن زید ملقب به داعی که از پادشاهان شیعه بود، عمارتی با شکوه بر مرقد مولای متقیان (ع) بنا نهاد.این بنا که صحن آن هفتاد هجره و طاق داشت در سال ۷۵۵ هجری قمری در آتش سوخت. ایلخانان مغول به مدت ۵ سال مرقد مطهر را به خوبی باز سازی کردند.

شاه عباس صفوی در سال ۱۰۳۳ هجری قمری به زیارت مرقد مطهر مشرف شد و ضمن زیارت دستور تعمیرات اساسی داده و با فرش های گرانبها که از ایران آورده بود مرقد را مفروش کرد. ۱۴ سال بعد در سال ۱۰۴۷ هجری قمری شاه صفی عباسی قسمتی دیگر از صحن مطهر را گسترش داده و بنای فعلی با اندکی تغییر یادگار آن دوران است. اولین بار نادر شاه افشار به سال ۱۱۵۵ هجری قمری دستور داد کاشی های گنبد و گلدسته را در آورده و به جای آن از کاشی طلائی استفاده کنند. 

در سال ۱۲۱۱ هجری قمری، آقا محمد خان قاجار ضریحی از نقره به آستان مولای متقیان امیر مومنان علیه السلام تقدیم کرد. فتحعلیشاه هم تغییراتی در حرم مطهر انجام داد.

در سال ۱۲۶۲ در دوره محمد شاه ضریحی روی قبر مطهر نصب شد. در سال ۱۳۷۰هجری قمری سید احمد مصطفوی نامی حرم را بازسازی کرد و سنگهای گرانبهائی در آن به کار برد.

گفته می شود در داخل ضریح حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام، حضرت آدم و حضرت نوح و حضرت صالح علیهم السلام مدفون هستندو باز روایت است چند بار مناره ها بازسازی شد ولی باز سر مناره ها کج بود.

ادیب الممالک که یکی از مقامات دورۀ قاجار بود وقتی مناره ها را دید، گفته است: معلوم شد «اگر هزار مرتبه این مناره ها را خراب کنید و باز بسازید باز همان است زیرا سازه ها رو به مدینه و قبر مطهر جناب نبوی صلی الله علیه و آله تعظیم می‌کند.

نشانه‌های رازآلود

یکی دیگر از آثار و نمادهای پر رمز و راز، تاج طلایی گنبد بارگاه مطهر علوی است.

این تاج طلایی شامل یک دست به نشانه‌ پنج تن آل عبا و چهارده شعاع نور به نشانه‌ چهارده معصوم(ع) است.

صاحب منتخب التواریخ از کتاب انوار العلویه نقل می‌کند که وقتی نادرشاه گنبد حرم حضرت امیرعلیه السلام را تذهیب کرد، از وی پرسیدند که بالای قبه مقدسه چه نقش کنیم؟
نادر فورا گفت: یدالله فوق ایدیهم.
فردای آن روز وزیر نادر؛ میرزا مهدی خان گفت: نادر سواد (دینی) ندارد و این کلام به دلش الهام شده است اگر قبول ندارید بروید و مجددا سوال کنید. لذا آمدند و پرسیدند که در فوق قبه مقدسه چه فرمودید نقش کنیم؟ گفت همان سخن که دیروز گفتم.

این اثر به دستور رژیم سرنگون شده بعث مصادره شده بود که به لطف پروردگار هم اکنون با همت ستاد بازسازی عتبات عالیات و تولیت آستان مقدس علوی بازگردانده شده است.

رونمایی از گنبد مرمت شده در روز ۱۷ ربیع الاول

و اما؛ هرچند برنامه‌ریزی‌های اولیه برای رونمایی از گنبد مرمت شده در روز عید غدیر بود اما این مساله تا ۱۷ ربیع الاول یعنی روز میلاد مسعود نبی مکرم اسلام(ص) به تعویق افتاد تا شاید این نیز همچون مناره‌های حرم، نشانی از ارادت مولای متقیان به رسول اعظم و نمادی برای مسلمانان باشد.